100 χρόνια Ανδρέας Παπανδρέου

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ίσως ο πολιτικός που σφράγισε όσο κανένας άλλος, όχι μόνο την περίοδο της Μεταπολίτευσης, αλλά ολόκληρο το 2ο μισό του 20ου αιώνα.
Σε ηλικία 25 ετών συμμετέχει ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς που καθόρισε την παγκόσμια οικονομία ως τα '70. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1940, αναγνωρίζεται ως επιστήμονας διεθνούς φήμης με μεγάλη επίδραση στην οικονομική επιστήμη. Διετέλεσε καθηγητής οικονομικών σε φημισμένα πανεπιστήμια της Αμερικής, όπως το  Χάρβαρντ και το Μπερκλεϋ.

Αν και στις αρχές της πλούσιας ακαδημαϊκής του καριέρας θεωρείτο ως ένας επιστήμονας στα όρια της οικονομικής ορθοδοξίας, που ερευνούσε τρόπους βελτίωσης του καπιταλιστικού συστήματος, εντούτοις διακρίνεται από έντονο ανθρωπισμό και ανησυχίες για την δικαιότερη οργάνωση της κοινωνίας. Αυτό θα τον οδηγήσει να περάσει στο πεδίο της αμφισβήτησης και της απόρριψης του συστήματος και της οικονομικής του θεωρίας.

Ο πολιτικός Ανδρέας Παπανδρέου αγαπήθηκε πολύ, αλλά κατηγορήθηκε και σχεδόν για όλες τις παθογένειες του ελληνικού πολιτικού συστήματος της Μεταπολίτευσης. Του αποδίδουν ευθύνες ακόμη και για την χρεοκοπία της χώρας, αν και μεσολάβησαν 14 χρόνια από τον θάνατό του. Ξεχνάνε ότι πρώτος αυτός αναγνώρισε το πρόβλημα του χρέους: «…….είτε το έθνος θα εξαφανίσει το χρέος, είτε το χρέος θα αφανίσει το έθνος».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η πολιτική του παρουσία έχει απασχολήσει επανειλημμένως, γιατί έβαλε ανεξίτηλα την σφραγίδα του στην πορεία της χώρας και, πάρα τα όσα του προσάπτουν, δεν έχουν καταφέρει να σβήσουν τον μύθο του. Αγαπήθηκε όσο κανένας άλλος, αλλά επίσης κατηγορήθηκε και συνεχίζουν να τον κατηγορούν για πολλά.

Τι ήταν όμως ο Ανδρέας Παπανδρέου; Ένας λαϊκιστής, λαοπλάνος, δημαγωγός, ακραία κρατιστής ή ένας πολιτικός που τόλμησε μεγάλες μεταρρυθμιστικές τομές, ένας εκσυγχρονιστής της πράξης; Για να είμαστε δίκαιοι, κάθε κρίση και εκτίμηση του έργου του, θα πρέπει να γίνεται με βάση τα δεδομένα, τις συνθήκες και το διακύβευμα της κάθε εποχής.

Ήδη από την δεκαετία του ΄60, μιλά για την ανάγκη απαγκίστρωσης της Ελληνικής οικονομίας από τον έλεγχο και την εξάρτηση οικονομικών συμφερόντων που καθόριζαν για δεκαετίες την πορεία της χώρας, και ασκεί έντονη κριτική στις κρατικοδίαιτες ελίτ.

Στο κείμενο της ιδρυτικής διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ αποτυπώνει μια εθνική στρατηγική για μια Ελλάδα εθνικά κυρίαρχη και ανεξάρτητη, με όρους κοινωνικής συνοχής και δικαιοσύνης. Ο Ανδρέας αναγνώρισε με μοναδικό τρόπο τις προκλήσεις της εποχής και αφουγκράστηκε τις ανάγκες του ελληνικού λαού την δεδομένη χρονική στιγμή. Μεγάλα κοινωνικά στρώματα που βρίσκονταν στο περιθώριο, τόσο στο μετεμφυλιακό κράτος όσο και επί χούντας, αποκτούν φωνή και λίγα χρόνια αργότερα μια πραγματική μεσαία τάξη αποκτά ρόλο και λόγο στην δημιουργία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Θέτει τις βάσεις για μεγάλες αλλαγές.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν αυθεντικός εκσυγχρονιστής και αυτό φαίνεται ήδη από τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησής του. Δημιούργησε κοινωνικό κράτος, αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες, έδωσε 40% αύξηση στον κατώτατο μισθό, ίδρυσε το Ε.Σ.Υ. Αύξησε σταδιακά τις συντάξεις, επέκτεινε την πενθήμερη εργασία και καθιέρωσε την ετήσια άδεια τεσσάρων εβδομάδων.

Θεσπίζει την ψήφο στα 18, το μονοτονικό σύστημα γραφής, προχωρά στον εκδημοκρατισμό των πανεπιστημίων και την αναβάθμιση της τεχνικής εκπαίδευσης. Προχωρά στην κατάργηση πολλών μετεμφυλιακών νόμων, στο κάψιμο των «φακέλων», στην παύση των διακρίσεων με βάση τις πολιτικές πεποιθήσεις, ενώ καταργούνται αντιδημοκρατικοί νόμοι στο συνδικαλισμό και διευκολύνεται η συνδικαλιστική δράση. Υιοθέτησε μεγάλες αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο, όπως ο πολιτικός γάμος, η καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων, η αποποινικοποίηση της μοιχείας, η κατάργηση του θεσμού της προίκας.

Δίνεται προτεραιότητα στην συμφιλίωση του έθνους, αναγνωρίζοντας την εθνική αντίσταση και απονέμοντας συντάξεις στους αντιστασιακούς. Αναγνώρισε την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Άσκησε πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Αλλά και αργότερα, αναμορφώνει την τοπική αυτοδιοίκηση και καθιερώνει αντικειμενικό σύστημα προσλήψεων στο Δημόσιο (Νόμος Πεπονή - Α.Σ.Ε.Π).

Ο Ανδρέας Παπανδρέου άφησε ισχυρό αποτύπωμα στην χώρα και στην Παράταξη. Δεν βολεύτηκε ποτέ με εύκολες λύσεις. Μπορεί κάποιοι να αντιγράφουν τις ομιλίες του ή ακόμη και να μιμούνται την φωνή του, αλλά ο Ανδρέας δεν ήταν τακτικιστής. Ήταν μια ιδιοφυΐα που τις ιδέες και τα οράματά της κοινωνίας τα μετουσίωνε σε πρωτογενή πολιτική σκέψη και την εφάρμοζε για το καλό της χώρας.

Για όσους ευκαιριακά διεκδικούν την κληρονομιά του ως έπαθλο, να τους θυμίσουμε τα λόγια της κυρίας Μάργκαρετ Θάτσερ: «Δεν τον συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του».

Οι συγκρίσεις για τους επίδοξους μιμητές είναι αδυσώπητες.