Κυριακή μεσημέρι. Ευχάριστη έκπληξη, όταν ζαλισμένος από οικονομικούς και στατιστικούς όρους - εποχή εξεταστικής για το μεταπτυχιακό - χτυπάει το τηλέφωνο. Ένας φίλος με καλεί για απογευματινό καφεδάκι με μερικούς ακόμα φίλους. Ήταν ό,τι χρειαζόμουν. Χαλαρή συζήτηση για την Κεντροαριστερά, τον μεταρρυθμιστικό χώρο, τη συζήτηση που έχει ανοίξει για την ανασύνθεση τους και αν αυτός ο διάλογος που είναι σε εξέλιξη έχει νόημα. Αν υπάρχουν δηλαδή, εκείνες οι κοινωνικές ομάδες στις οποίες αυτός ο διάλογος δίνει διέξοδο, προοπτική. Αν δηλαδή, ένας χώρος, που θα συγκεντρώνει δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας, της μεταρρυθμιστικής αριστεράς, της πολιτικής οικολογίας και κατά την προσωπική μου άποψη και φιλελεύθερων δυνάμεων, μπορεί να έχει αντανάκλαση στην κοινωνία. Ή μια τέτοια προσπάθεια θα συνθλιβεί από το δίπολο που πρόεκυψε μετά τις τελευταίες εκλογές.
Μετά από δυο ώρες έντονου διαλόγου και προβληματισμού, παίρνοντας τον δρόμο της επιστροφής, ήμουν ταυτόχρονα χαρούμενος αλλά και έντονα προβληματισμένος. Χαρούμενος γιατί πλέον αυξάνονται τα μηνύματα ότι υπάρχουν και άλλοι που μοιραζόμαστε τις ίδιες σκέψεις και ανησυχίες, ότι το παρόν πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να ξεπεράσει τις αδυναμίες του και να οδηγήσει την χώρα σε ένα δυναμικό άλμα στο μέλλον. Προβληματισμένος, όμως, γιατί, έχοντας εμπιστοσύνη στις ιδέες της σοσιαλδημοκρατίας και του φιλελευθερισμού, νιώθω ότι πρέπει να απαντηθούν βασικά ερωτήματα στον διάλογο που διεξάγεται για την ενοποίηση του χώρου της Κεντροαριστεράς ή της προοδευτικής μεταρρυθμιστικής παράταξης για άλλους. Τα ερωτήματα αυτά είναι ποια κεντροαριστερά, με ποιους, αλλά κυρίαρχα το θεμελιώδες ερώτημα είναι για ποιους. Ποιους δηλαδή, θα επιδιώξει να εκφράσει η νέα παράταξη και με ποιες πολιτικές.
Αντιλαμβάνομαι ότι συχνά παρόμοιες συζητήσεις αφήνουν αδιάφορη την κοινωνία. Και αυτό πηγάζει από το γεγονός ότι ένας τέτοιος διάλογος δεν μπορεί να εδράζει στην λογική των δημοσίων σχέσεων, των τακτικισμών, των εγωκεντρικών πολιτικών. Μπορεί να γίνει μόνο με αξίες και ιδέες για πολιτικές, που θα απαντούν στην δυσβάστακτη καθημερινότητα της πλειοψηφίας της κοινωνίας. Ταυτόχρονα, η κοινωνία αντιμετωπίζει τουλάχιστον διστακτικά τις πρωτοβουλίες που προέρχονται από το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Δεν γίνεται όσοι θεμελίωσαν ένα στρεβλό σύστημα τώρα να το ξεθεμελιώνουν. Δεν αρκεί να πείσουμε κατά του λαϊκισμού, αλλά να πείσουμε ότι μαχόμαστε υπέρ της κοινωνίας. Κεντροαριστερά, σοσιαλδημοκρατία, προοδευτική μεταρρυθμιστική παράταξη, ο καθένας ας δώσει όποιο όνομα επιθυμεί, δεν σημαίνει δημόσιες σχέσεις, εγωκεντρικούς ή κομματικούς τακτικισμούς, αλλά ιδέες, προγράμματα και προτάσεις για ένα σύγχρονο κράτος, δομές πρόνοιας που θα θεμελιώνουν την κοινωνική δικαιοσύνη και αίρει τα αποτελέσματα της κρίσης.
Άποψη μου, είναι ότι ο διάλογος αυτός αφορά άμεσα το μέλλον. Πιθανότατα το 2013 θα είναι μια χρόνια ανακατατάξεων. Τώρα δηλαδή είναι η ώρα να αποφασίσουμε για το μέλλον. Μέσα στη μεγάλη κρίση που βιώνουμε, καταφέραμε να φανούμε, αντάξιοι της ελληνικής μας παράδοσης: χωριστήκαμε σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς, ένα δίλημμα, σε μεγάλο βαθμό ψεύτικο, που απλά αναπαράγει πλαστά μεταπολιτευτικά διλήμματα. Αντιθέτως, η συζήτηση που πρέπει να γίνει αφορά το πώς φτάσαμε ως εδώ, τι και πώς πρέπει ν' αλλάξουμε, τι να κάνουμε για να σταθούμε στα πόδια μας και να ξαναπάμε μπροστά. Ακόμα και στον διαχωρισμό, που εντέχνως αναπαράγεται για περισσότερο ή λιγότερο κράτος, δεν απαντάται το ουσιαστικό. Απλά ένα διαφορετικό κράτος.
H ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία βασίστηκε κυρίως σε μια μεγάλη εργατοϋπαλληλική τάξη σε παραγωγικές, ανταγωνιστικές επιχειρήσεις και εξέφραζε τον κόσμο της εργασίας και την κουλτούρα του. Θεμελίωσε ένα κοινωνικό κράτος που μεγάλωνε όσο το επέτρεπε η παραγωγική του βάση και οι κοινωνικές υπηρεσίες παρέχονταν περίπου ισότιμα σε όλους, τα επιδόματα κατά προτεραιότητα σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Στην Ελλάδα από την άλλη, είναι κοινή παραδοχή, ότι ποτέ δεν υπήρξε ένα αληθινά σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Το ΠΑΣΟΚ, που εμφανίζεται ως τέτοιο, παρουσίασε για χρόνια μια επίπλαστη ομοιογενή όψη, με συσπειρώσεις γύρω από «πρωτοκλασάτα» στελέχη. Ταυτόχρονα έχουμε συγκεκριμένες εθνικές ασθένειες, κομματικοκρατία, ηγεμονισμό, κρατισμό. Ασθένειες που αντανακλούν σε όλα τα κόμματα. Πρέπει στην νέα διατύπωση της κεντροαριστεράς να εξηγήσουμε γιατί είχαμε ως τώρα περίσσεια κρατισμού αλλά έλλειμμα κράτους.
Όσοι επιθυμούμε να εκφράσουμε μια νέα κοινωνική συμμαχία οφείλουμε να διατυπώσουμε μια νέα πρόταση για μια σύγχρονη μεταρρυθμιστική κεντροαριστερά, που θα δίνει απαντήσεις, όχι απλές εξαγγελίες.
Η νέα κεντροαριστερά που οραματιζόμαστε πρέπει να χαράξει την πολιτική της προσδιορίζοντας με συγκεκριμένο τρόπο την υπεράσπιση των εργαζομένων και των ευάλωτων στρωμάτων της κοινωνίας. Θα πρέπει επίσης να εντάσσεται στην αναζήτηση του τρόπου δημιουργίας ενός νέου αναπτυξιακού πρότυπου για την Ελλάδα, που αντιπαλεύει το παλιό μοντέλο με τη σαθρή παραγωγική βάση. Να δημιουργήσει έναν δημόσιο τομέα που θα δημιουργεί ευκαιρίες, ευέλικτο και δημιουργικό και έναν ιδιωτικό που δεν θα κατατρώει τα δημόσια αγαθά, καινοτόμο και εξωστρεφή.
Η νέα Κεντροαριστερά θα επιδιώξει την μετατόπιση επαγγελμάτων, μισθωτής εργασίας και κεφαλαίων από φθίνοντες τομείς σε ανερχόμενους δυναμικούς, εξωστρεφείς που μεγεθύνουν τον παραγόμενο κοινωνικό πλούτο και διασφαλίζουν τη δίκαιη κατανομή του. Μια διαδικασία καθόλου εύκολη, που θα χρειαστούν συγκρούσεις με συντεχνίες και οργανωμένα συμφέροντα. Θα θεμελιώνει μια νέα κοινωνική συμμαχία της Ελλάδας των παραγωγών, των δημιουργών, των καινοτόμων με τη σφραγίδα μιας νέας γενιάς που διαλύει την γκρίζα μεταπολιτευτική πραγματικότητα.
Ταυτόχρονα, θα παλέψει για την Ελλάδα στον πυρήνα της Ε.Ε και της Ευρωζώνης, υιοθετώντας μια ριζοσπαστική εποικοδομητική διαπραγματευτική στάση έναντι των εταίρων της. Θα επιδιώξει να δει η χώρα τον εαυτό της, όχι ως τον φτωχό βαλκάνιο συγγενή που τρέχει να προλάβει τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, την Ευρώπη και τον χώρο της Ν.Α Μεσογείου, αλλά ως δύναμη σταθερότητας, εκδημοκρατισμού και εκσυγχρονισμού, του περιφερειακού περιβάλλοντος της. Θα είναι εκείνη η δύναμη που θα δημιουργεί εξελίξεις.
Η νέα Κεντροαριστερά θα πρέπει να αναληφθεί, να αντιπαλέψει το σημερινό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι όπου επικρατούν ο Γερμανικός οικονομικός εθνικισμός, η ασυδοσία και η κερδοσκοπία των αγορών. Είναι προφανές ότι οι αγορές έχουν αποτινάξει «το ζυγό» τού πολιτικού ελέγχου και της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Η πραγματική αποκατάσταση της σοσιαλδημοκρατίας απαιτεί πλέον αλλαγή κλίμακας στην αντιπαράθεση αγορών-πολιτικής. Οδηγούμαστε δηλαδή είτε σε μια Ευρώπη όπου οι πολιτικές δυνάμεις και κράτη θα παρεμβαίνουν στις αγορές αξιόπιστα, είτε στην υποχώρηση της πολιτικής κυριαρχίας των κρατών. Και αυτή είναι μια διαμάχη που δεν αφορά πλέον μόνο τη διάσωση της σοσιαλδημοκρατίας, αλλά της ίδιας της δημοκρατίας.
Καταλήγοντας, χρειάζονται γενναίες θεσμικές αλλαγές. Και πάνω απ' όλα, απαιτείται μια νέα προοδευτική πλειοψηφία να μιλήσει όχι για την οικονομία που είχαμε, αλλά για αυτήν που πρέπει να χτίσουμε.
Αυτοί που θα εκφράσουν αυτή τη νέα πλειοψηφία ίσως να βρεθούν στα σωματεία εργαζομένων των ανταγωνιστικών κλάδων, ίσως στην τοπική αυτοδιοίκηση, ίσως σε ενώσεις μικρών εξωστρεφών επιχειρηματιών, ίσως σε οργανώσεις της γειτονιάς, ίσως σε κινήματα που ζητούν τον περιορισμό της δύναμης των αγορών και την ενδυνάμωση της δημοκρατίας.
Μια νέα προοδευτική πλειοψηφία να εκπροσωπήσει τις κοινωνικές δυνάμεις της νέας οικονομίας και εκείνες της υπεύθυνης διαχείρισης των δημόσιων αγαθών. Να μιλήσει για τους αδικημένους της κρίσης. Για τους άνεργους και για τους αληθινούς λόγους που βρέθηκαν στην ανεργία, για τους μισθωτούς που σηκώνουν στις πλάτες τους, όχι μόνο την τωρινή κρίση, αλλά για πολλά χρόνια ένα σπάταλο δημόσιο τομέα και ένα ληστρικό ιδιωτικό τομέα. Για τους ελεύθερους επαγγελματίες, που σε πείσμα των καιρών, απέδιδαν το τίμημα που τους αναλογούσε. Για τους επιχειρηματίες, που κόντρα στο ρεύμα, συνεχίζουν να παλεύουν ενάντια σε ένα πολυδαίδαλο κράτος και κάνουν νέες επενδύσεις.
Η νέα αυτή προοδευτική πλειοψηφία θα δημιουργηθεί όμως με τους όρους της κοινωνίας και των απαιτήσεων της, όχι με όρους συγκόλλησης ηγετικών ομάδων. Αναζητάμε μια νέα κοινωνική συμμαχία του κόσμου της εργασίας, της επιστήμης, της δικαιοσύνης, της οικολογίας, του πολιτισμού με τις αναδυόμενες παραγωγικές καινοτομικές δυνάμεις της επιχειρηματικότητας, με την Ελλάδα του μόχθου και του πατριωτισμού, όχι όμως με όρους τυφλού σκοταδιστικού εθνικισμού και αναπαραγωγής ενός σάπιου αντιπαραγωγικού παρασιτικού μοντέλου.
